เมื่อวันพุธที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2560 สถาบันไทยศึกษาได้ร่วมกับภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยจัดงาน “ร้อยมณีน้ำตา รำลึกพระมหากรุณาธิคุณ โดยเสด็จพระราชกุศลในพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลสตมวาร” ในงานมีการแจกหนังสือรวมบทร้อยกรองแสดงความอาลัยและการเฉลิมพระเกียรติที่นิสิตเก่าและนิสิตปัจจุบันร่วมกันประพันธ์ถวาย ทำให้มีผู้สอบถามว่านอกเหนือจากหนังสือ “ร้อยมณีน้ำตา” แล้วมีหนังสือรวบรวมบทร้อยกรองเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดชเล่มใดอีกบ้าง
ในโอกาสนี้ คณะผู้จัดทำจึงขอนำเสนอรายนามหนังสือรวมบทร้อยกรองเฉลิมพระเกียรติฯ ที่รวบรวมขึ้นในวโรกาสต่าง ๆ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดช พร้อมทั้งยกตัวอย่างบทร้อยกรอง เพื่อแสดงความรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณของพระมหากษัตริย์ผู้สถิตในดวงใจของชาวไทยนิรันดร์
หนังสือที่แต่งขึ้นเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดชมีจำนวนมากโดยเฉพาะวรรณกรรมที่แต่งขึ้นด้วยร้อยแก้ว โดยมากมักเป็นหนังสือรวบรวมพระราชประวัติ และพระราชกรณียกิจโครงการพระราชดำริ โดยหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน นอกจากนี้ยังปรากฏวรรณคดีร้อยแก้วเฉลิมพระเกียรติ เช่น เรื่องสั้นเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดช ชุด แสงธรรมแห่งศรัทธา
ส่วนหนังสือบทร้อยกรองเฉลิมพระเกียรตินั้น มีจำนวนไม่มาก อันสัมพันธ์กับขนบนิยมในการแต่งวรรณคดีเฉลิมพระเกียรติในสมัยปัจจุบันที่นิยมแต่งเป็นบทอาเศียรวาทขนาดสั้นลงในหนังสือพิมพ์ หรือนิตยสาร วารสาร หนังสือรวมบทร้อยกรองเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดช แบ่งได้ 2 กลุ่มดังนี้
1. บทร้อยกรองเฉลิมพระเกียรติที่แต่งขึ้นเนื่องในวโรกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา มักจะแต่งในวโรกาสเจริญพระชนมายุครบ รอบ อาทิ ฉลองพระชนมพรรษาครบ 5 รอบ
1.1 ลิลิตเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระภูมิพลมหาราช อาจารย์เฉลิมชัย ตาละลักษมณ์ อาจารย์โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยประพันธ์ในนามของปวงชนชาวไทยมีผู้มีความจงรักภักดี เนื่องในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระมหาปรมินทราภูมิพลอดุลยเดชเจริญพระชนมพรรษา 5 รอบ เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2530
1.2 ลิลิตอัครศิลปิน “นวมินทร์มหาราชา” ถวัลย์ มาศจำรัส ประพันธ์ขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติเนื่องในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดชเจริญพระชนมพรรษา รอบเมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2542 โดยเนื้อหาในบทร้อยกรองเน้นการสรรเสริญพระปรีชาสามารถของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุยเดชด้านศิลปะทั้งศิลปกรรม ดนตรี วรรณกรรม
2. บทร้อยกรองเฉลิมพระเกียรติที่แต่งขึ้นเนื่องในวโรกาสครบรอบการครองสิริราชสมบัติ ทั้งการฉลองครองสิริราชสมบัติ 50 ปี (กาญจนาภิเษก) ฉลองสิริราชสมบัติครบ 60 ปี และครองราชย์สมบัติ 70 ปี ปรากฏทั้งบทร้อยกรองที่แต่งด้วยกวีคนเดียว และการรวบรวมของบทร้อยกรองของกวีร่วมกันแต่งเพื่อเฉลิมพระเกียรติ อาทิ
2.1 ร้อยกรองกาญจนาภิเษก : เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เป็นหนังสือรวบรวมบทร้อยกรองขนาดยาวที่แต่งขึ้นเนื่องในวโรกาสกาญจนาภิเษก พ.ศ.2539 อาทิ มหาชนกคำฉันท์ ของนายบุญเตือน ศรีวรพจน์ ลิลิต
อัครศิลปินของนางอรอนงค์ ตั้งก่อเกียรติ และโครงการพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวคำกลอน
2.2 ลิลิตโครงการพระราชดำริ เฉลิมพระเกียรติพระภูมิพลมหาราช เสวยสิริราชสมบัติครบ 50 ปี นางสุนีย์ ปิยะเกตุประพันธ์ถวายในนามสถาบันเทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตพระนครเหนือ โดยนำโครงการพระราชดำริต่าง ๆ เช่น โครงการฝนหลวง โครงการป่ารักน้ำ มาเป็นแก่นเรื่องหลักในการเฉลิมพระเกียรติ
2.3 ประชุมคำกาพย์ พระราชพิธีกาญจนาภิเษก พุทธศักราช 2539 เป็นบทร้อยกรองบันทึกพระราชพิธีกาญจนาภิเษก ปรากฏทั้งร้อยแก้วอธิบายความเป็นมา และองค์ประกอบในพระราชพิธีกาญจนาภิเษก และกาพย์ห่อโคลง 5 บทคือ ชมกระบวนเรือ บุญกฐิน ชมเมือง เรือพระที่นั่งนารายณ์ทรงสุบรรณ รัชกาลที่ 9 และสรรเสริญพระบารมีจะเห็นได้ว่าใช้ลักษณะของกาพย์เห่เรือเพื่อสรรเสริญพระบารมี
2.4 รวมบทอาศิรวาทในรอบครองราชย์ 60 ปี เพื่อน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เนื่องในวโรกาสพระชนมายุครบ 80 พรรษา ในวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ.2550 เป็นหนังสือที่บทร้อยกรองทั้งวโรกาสที่ทรงครองราชย์ครบ 60 ปีและเฉลิมพระชนมพรรษาครบ 80 พรรษา
2.5 นบพระภูมิบาลบุญดิเรก:ลิลิตเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เป็นการรวบรวมร้อยกรองเฉลิมพระเกียรติจากกวีหลายคน เนื่องในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงครองสิริราชสมบัติครบ 60 ปี ลักษณะคำประพันธ์เป็นลิลิตสุภาพ มีการเผยแพร่ทั้งรูปเล่มหนังสือและหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ สามารถเข้าไปหาอ่านได้ที่http://www.finearts.go.th/songkhlaarchives.
2.6 70 สัมพัจฉร์ฉลองรัชธรรมราชา เป็นหนังสือรวบรวมบทกวีนิพนธ์สรรเสริญพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชจำนวน 70 บท โดยกวี 70 คน อาทิ เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์, ประยอม ซอมทอง, จิระนันท์ พิตรปรีชา, กานติ ณ ศรัทธา, ไพวรินทร์ ขาวงาม, โชคชัย บัณฑิต
รายการอ้างอิง
กุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ, คุณหญิง [บรรณาธิการ]. 2549.นบพระภูมิบาลบุญดิเรก:ลิลิตเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช. กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
เฉลิมชัย ตาละลักษมณ์. 2530. ลิลิตเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระภูมิพลมหาราช. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์วัฒนกิจพาณิชย์
ถวัลย์ มาศจำรัส. 2542. ลิลิตอัครศิลปิน “นวมินทร์มหาราชา”. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ไทยวัฒนาพานิช
ผกาวรรณ เดชเทวพร(ผู้รวบรวม). 2539. ร้อยกรองกาญจนภิเษก: เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช. กรุงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
ศิรธัช ศิริชุมแสง และ ระวี สัจจโสภณ [ผู้เรียบเรียง]. 2558. ประชุมคำกาพย์ พระราชพิธีกาญาจนาภิเษก พุทธศักราช 2539. คณะศิษย์พิมพ์เป็นที่ระลึกสนองอาจาริยคุณในโอกาส ฉลองอายุครบ 60 ทัศ ศาสตราจารย์พิเศษธงทอง จันทรางศุ , มปท.
สุนีย์ ปิยะเกตุ. 2539. ร้อยกรองกาญจนาภิเษก : เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช. [ม.ป.ท.]
สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 2560. ร้อยมณีน้ำตารำลึกพระมหากรุณาธิคุณ โดยเสด็จพระราชกุศลในพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลสตมวาร พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช 20 มกราคม พ.ศ.2560. [ม.ป.ท.]
สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ. 2550. รวมบทอาศิรวาทในรอบครองราชย์ 60 ปี เพื่อน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เนื่องในวโรกาสพระชนมายุครบ 80 พรรษา ในวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ.2550. กรุงเทพฯ:มูลนิธิศิลปินแห่งชาติ.
สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. 2559. 70 สัมพัจฉร์ ฉลองรัชธรรมราชา กวีนิพนธ์เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เนื่องในโอกาสการจัดงานฉลองสิริราชสมบัติครบ 70 ปี. กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร.
(ตีพิมพ์ใน สารไทยศึกษา ปีที่ 18 ฉบับที่ 2 มกราคม – มีนาคม 2560)