กุสุมา สุ่มมาตร์
นักศึกษาปริญญาเอก คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
บทความวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์กลวิธีทางภาษาพลังอำนาจและการสร้างอุดมการณ์ในหนังสือธรรมะของพระสายปฏิบัติอีสาน โดยคัดเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง (purposive sampling) มี 6 กลุ่มตัวอย่าง ดังนี้ หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต หลวงปู่ฝั้น อาจาโร พระราชนิโรธรังสี (เทสก์ เทสรัสี) พระโพธิญาณเถร (ชา สุภทฺโท) จาม มหาปุญฺโญ และพระธรรมวิสุทธิมงคล (บัว ญาณสมฺปนฺโน) จากผลงานสื่อสิ่งพิมพ์ภาษาไทยประเภทหนังสือธรรมะของกลุ่มตัวอย่างดังกล่าวนั้นผู้วิจัยคัดเลือกหนังสือธรรมะของกลุ่มตัวอย่างจำนวน 5 เล่ม ต่อพระสายปฏิบัติ 1 รูปและหนังสือธรรมะที่ใช้เป็นตัวบทศึกษาครั้งนี้รวม 30 เล่ม
ผลการศึกษาพบว่า เมื่อศึกษาโครงสร้างตัวบทคำสอนของพระสายปฏิบัติอีสานตามกรอบแนวคิดวาทกรรมวิเคราะห์เชิงวิพากษ์ (critical discourse analysis) ของแฟร์เคลาฟ์ (Fairclough) และแนวคิดอำนาจของอัลเลน (Allen, 2005) โดยอำนาจทางภาษาที่มีนัยความหมายเชิงบวกมี 2 ประเภท คือ อำนาจทางภาษาเพิ่มศักยภาพให้ตนเอง อำนาจทางภาษาเพิ่มศักยภาพให้ผู้อื่น พบว่าตัวบทหนังสือธรรมะของพระสายปฏิบัติมีวิถีปฏิบัติการทางภาษา การประกอบสร้างความรู้ สัญญะ โดยการประกอบสร้างนั้นมีที่มาจากอำนาจที่มีนัยความหมายเชิงบวก ซึ่งทำให้เห็นร่องรอยวิถีปฏิบัติการทางภาษา และอำนาจที่สัมพันธ์กัน
จากการวิเคราะห์กลวิธีทางภาษาในหนังสือธรรมะของพระสายปฏิบัติอีสาน พบ 5 กลวิธี ได้แก่ การใช้อุปลักษณ์สงคราม การใช้ภาวะแย้ง การใช้สัญญะ การนำเสนอวิธีการปฏิบัติวิปัสสนาเป็นลำดับขั้นตอน การนำเสนอเนื้อหาทางพุทธศาสนาผ่านสีสันเฉพาะถิ่น ทั้งนี้ กลวิธีการสื่อสารเหล่านี้ทำให้ผู้รับสารเข้าใจสารัตถธรรมของพุทธศาสนาทั้งในด้านโลกียธรรมและโลกุตรธรรม และกลวิธีทางภาษาดังกล่าวได้สื่อให้เห็นอุดมการณ์ของพระสายปฏิบัติอีสาน ดังนี้ อุดมการณ์ธรรมชาตินิยม อุดมการณ์เหตุผลนิยม อุดมการณ์ท้องถิ่นนิยม อุดมการณ์การหลุดพ้น และอุดมการณ์จงรักภักดีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์
(เสนอในการประชุมวิชาการระดับชาติ "ความเชื่อ เรื่องเล่า ตำนาน กับชาติพันธุ์ในลุ่มน้ำโขง" ระหว่างวันที่ 11-12 กุมภาพันธ์ 2559 ณ หอประชุมมหาวชิราลงกรณ มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร จังหวัดสกลนคร จัดโดย โครงการวิวัฒน์ไทยศึกษานานาชาติเพื่อการพัฒนาสังคมไทย (ENITS) สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร)