ดร.ธรรศ ศรีรัตนบัลล์
คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและอธิบายความเชื่อเกี่ยวกับพิธีกรรม “หลู่ธาตุเลปา” หรือการบูชาธาตุทั้งสี่ ซึ่งเป็นพิธีกรรมตามความเชื่อโหราศาสตร์ของชาวไทใหญ่ มีจุดประสงค์เพื่อใช้บำบัดอาการเจ็บป่วยที่เกิดจากสภาวะธาตุทั้งสี่ในร่างกาย ได้แก่ ธาตุไฟ ธาตุดิน ธาตุลม ธาตุน้ำ ไม่สมดุลกัน รวมถึงศึกษาการปรับตัวของพิธีกรรมดังกล่าวในปัจจุบัน โดยศึกษากรณีชุมชนไทใหญ่ในพื้นที่อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน
จากการศึกษาพบว่า ตามความเชื่อโหราศาสตร์ของชาวไทใหญ่ เชื่อว่าอาการเจ็บป่วยทางร่างกายและจิตใจบางประเภท เกิดจากสภาวะที่ธาตุทั้งสี่ในร่างกายได้แก่ ธาตุไฟ ธาตุดิน ธาตุลม ธาตุน้ำ ไม่สมดุลกัน ซึ่งสามารถทราบได้จากการตรวจดวงชะตา โดยการรักษาจะดำเนินไปพร้อมกัน 2 วิธี ได้แก่ การรักษาด้วยการรับประทานยาสมุนไพรที่มีสรรพคุณในการบำรุงธาตุ (ยาธาตุเลปา) และการประกอบพิธีกรรม “หลู่ธาตุเลปา” หรือพิธีบูชาธาตุทั้งสี่ ซึ่งเชื่อว่าจะช่วยปรับความสมดุลของธาตุในร่างกาย และช่วยให้ชีวิตดำเนินไปอย่างเป็นปกติ และจากการศึกษาพบว่าพิธีกรรมบูชาธาตุทั้งสี่จะทำขึ้นใน 2 วาระ ได้แก่ ประการแรก เมื่อโหรหรือสล่าได้ทำการตรวจดวงชะตาและพยากรณ์ว่าอาการเจ็บป่วยเกิดจากธาตุทั้งสี่ไม่สมดุลกัน (ธาตุเลปาซุง) ประการที่สอง การบูชาธาตุทั้งสี่ในงานประเพณีสำคัญ ได้แก่ งานประเพณีปอยเดือนหก (ปอยจ่าตี่) และงานปอยพารา (พิธีสมโภชพระพุทธรูปหรือพะธาตุสำคัญ) อย่างไรก็ตามในปัจจุบันพิธีดังกล่าวได้ถูกนำมาสร้างเป็นพิธีกรรมเพื่อรองรับการท่องเที่ยว และถูกนิยามความหมายใหม่ว่าเป็นเครื่องสักการะพระพุทธรูป รวมถึงเป็นพิธีกรรมเพื่อเสริมดวงชะตาและส่งเสริมสุขภาพของชาวไทใหญ่
(เสนอในการประชุมวิชาการ "การรักษาโรคกับการใช้ยาสมุนไพรในวัฒนธรรมไทย-ไท (2017 Chulalongkorn Thai-Tai Heritage Forum: Healing and Herbal Medicine) ระหว่างวันที่ 22-23 มิถุนายน 2560 ณ โรงแรมเลอ เมอริเดียน เชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ จัดโดย โครงการวิวัฒน์ไทยและอาเซียนศึกษานานาชาติเพื่อการพัฒนาสังคมไทย (ENITAS) สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ศูนย์ล้านนาศึกษา คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และสาขาวิชาภาษาและวัฒนธรรมไทย สำนักวิชาศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง)