วันที่ออกอากาศ: 13 ตุลาคม 2556
วิทยากร: ดินาร์ บุญธรรม
ผู้ดำเนินรายการ: วราภรณ์ จิวชัยศักดิ์
สระบุรี เป็นจังหวัดที่มีความน่าสนใจในฐานะเมืองสำคัญทั้งทางโบราณคดีและทางประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ประวัติศาสตร์ไทยสมัยอยุธยาและกรุงรัตนโกสินทร์ ปัจจุบัน สระบุรี ถือว่าเป็นจังหวัดใหญ่ที่มีอาณาเขตติดต่อกับหลายจังหวัด เช่น ลพบุรี นครนายก นครราชสีมา พระนครศรีอยุธยา เป็นต้น
คำว่า สระบุรี ที่ปัจจุบันนิยมอ่านว่า สะ-ระ แต่เดิมมาจากคำว่า สระ เนื่องจากมีความเกี่ยวข้องกับสระน้ำโบราณสมัยทวารวดี ซึ่งเป็นศาสนสถานเขมร แต่ปัจจุบันชาวสระบุรีรวมถึงชาวจังหวัดอื่นๆ ส่วนใหญ่ได้ลืมเลือนความหมายของคำดังกล่าวจากความทรงจำแล้ว
เมื่อกล่าวถึงจังหวัดสระบุรีในทางประวัติศาสตร์ ศาสนา และวัฒนธรรม ส่วนใหญ่นึกถึงรอยพระพุทธบาทในฐานะของแหล่งแสวงบุญที่สำคัญของประเทศ
เมืองสระบุรี ในจารึกเขมรโบราณเดิมชื่อ เมืองปรันตะปะ จากการสำรวจขุดค้นทางโบราณคดีพบร่องรอยการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ปรากฏแหล่งอารยธรรมโบราณจำนวนมากตรงพื้นที่นี้ เนื่องจากปัจจัยด้านภูมิศาสตร์ โดยมีแม่น้ำป่าสักซึ่งเป็นแม่น้ำสายใหญ่ช่วยหล่อเลี้ยงป่าไม้ในพื้นที่ให้อุดมสมบูรณ์
สระบุรีจึงเป็นจุดหมายปลายทางในการอพยพของคนหลายเชื้อชาติ โดยเฉพาะกลุ่มคนเชื้อสายลาวและกลุ่มไทยญวน กลายเป็นเหมือนหม้อที่หลอมรวมวัฒนธรรมที่หลากหลายเข้าไว้ด้วยกัน
ตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงสมัยกรุงเทพฯ เมืองสระบุรีมีฐานะเป็นเมืองหน้าด่าน ซึ่งเป็นชุมทางเศรษฐกิจสำคัญในการขนส่งสินค้าจากเขตที่ราบสูงโคราชหรือเมืองทางตอนเหนือ ซึ่งมีการล่องซุงและสินค้าจากป่ามารวบรวมไว้ที่เมืองสระบุรีก่อนส่งไปยังอยุธยา
ในสมัยอยุธยา สินค้าจากป่าจำนวนมากถือเป็นสินค้าสำคัญ เป็นทั้งเครื่องอุปโภคบริโภคสำหรับชาวเมือง รวมทั้งใช้เป็นส่วย อากร และยุทธปัจจัยในการศึกสงคราม นอกจากสินค้าป่าแล้ว ชาวสระบุรียังผลิตพืชผลทางการเกษตรมาตั้งแต่สมัยโบราณ
ดังนั้น การเป็นเมืองต้นทางของบรรดาสินค้าทั้งหลายที่จะส่งลงมายังเมืองหลวงจึงทำให้เศรษฐกิจของเมืองสระบุรีดีขึ้น กลายเป็นเมืองใหญ่ที่มีความมั่งคั่งมาตั้งแต่สมัยอยุธยาสืบมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์
สระบุรี ยังเป็นแหล่งจาริกแสวงบุญของพระมหากษัตริย์และของราษฎรมาตั้งแต่โบราณ ปรากฏอยู่ในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาว่าพระมหากษัตริย์อยุธยาทรงพบพระพุทธฉายบนหน้าผาของเขาปฐวี ซึ่งอยู่บริเวณอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ในปัจจุบัน
ในรัชกาลพระเจ้าทรงธรรมทรงพบรอยพระพุทธบาท ซึ่งต่อมากลายเป็นพุทธสถานสำหรับจาริกแสดงบุญของชาวอยุธยา มีประเพณีการจาริกแสดงบุญไปยังพระพุทธบาทสระบุรีที่ปฏิบัติเป็นประจำทุกปีของพระเจ้าแผ่นดินและราษฎรในอาณาจักรอยุธยา และสืบสานต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น
ปัจจุบัน สระบุรีเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญ มีสถานที่ท่องเที่ยวน่าสนใจหลายแห่ง อาทิ ถ้ำพระโพธิสัตว์ สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 11-12 ตั้งอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำป่าสัก อำเภอมวกเหล็ก มีภาพสลักนูนต่ำทางพุทธศาสนาในวัฒนธรรมทวารวดี เป็นภาพพระพุทธเจ้ากำลังทรงแสดงธรรมแก่บรรดาเทพเจ้าในศาสนาพราหมณ์ ซึ่งมีความชัดเจนของภาพอยู่มาก
นอกจากนี้ ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ โดยเฉพาะในเขตอำเภอมวกเหล็กและอำเภอแก่งคอยบริเวณเชิงขอบที่ราบสูงโคราช ซึ่งเป็นพื้นที่ที่แม่น้ำป่าสักไหลผ่านซอกเขาเกิดเป็นโตรก เป็นธาร และมีเพิงผาตลอด 2 ฝั่งลำน้ำ จึงเป็นที่นิยมสำหรับกิจกรรมล่องแก่ง